Δένδρο καλλίκαρπο η Πίστη, δεν έπαυσε σε κάθε εποχή να αποδίδει τους πλούσιους καρπούς της. Οι Άγιοι και οι Μάρτυρες και οι Όσιοι και οι θεοφόροι Πατέρες στολίζουν τη σεμνή παράταξη της αγίας μας Εκκλησίας σε όλους τους χριστιανικούς αιώνες. Και οι νεομάρτυρες προστίθενται στα νέφη των παλαιών Μαρτύρων, για να αποδεικνύουν με τον πιο φανερό τρόπο, ότι «Ιησούς Χριστός χθες και σήμερον ο αυτός και εις τούς αιώνας» (Εβρ. ιγ΄ 8).
Η νεομάρτυς και οσιομάρτυς Φιλοθέη προβάλλει ενώπιον των Χριστιανών και διακηρύττει σε όλες τις γενιές τα θαυμαστά αποτελέσματα της πίστεως και της αγάπης προς τον Χριστό.
Είχε προχωρήσει ο 16ος αιώνας. Χρόνια μαύρα και σκοτεινά για το δούλο γένος των Ελλήνων. Όλα τα σκέπαζε το πηχτό και αδιαπέραστο σκοτάδι της σκλαβιάς. Οι προπάτορές μας περνούσαν την πικρή ζωή τους χωρίς να απολαμβάνουν το πολύτιμο δώρο της ελευθερίας, και ταλαιπωρούνταν με κάθε τρόπο. Τίποτε δεν τους έδινε την παραμικρή ελπίδα και κανένα φως δεν έδειχνε την ανατολή κάποιας καινούργιας μέρας. Οι διδάσκαλοι του Γένους, που τόσα πρόσφεραν στο δούλο γένος, δεν είχαν κάνει ακόμη την εμφάνισή τους. Δεν ήταν μάλιστα λίγοι εκείνοι, που για να αποφύγουν τις στερήσεις και το καθημερινό μαρτύριο από τους κατακτητές γίνονταν εξωμότες· απαρνούνταν τη θρησκεία των πατέρων τους και προσχωρούσαν στον Μωαμεθανισμό. Γι’ αυτό και όσοι φωτισμένοι Χριστιανοί παρουσιάζονταν κατά καιρούς, στήριζαν τους σκλαβωμένους αδελφούς, και πρόσφεραν μεγάλη υπηρεσία στην Πατρίδα.
Τέτοια ήταν η Φιλοθέη. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1526. Ήταν κόρη του ονομαστού προύχοντα των Αθηνών Αγγέλου Μπενιζέλου και της ευσεβούς συζύγου του Συρίγης. Ρεγγίνα ή Ρεγούλα ήταν το βαπτιστικό της όνομα. Από τα πολύ μικρά της χρόνια έδειξε ότι ήταν φύση στολισμένη με πολλά χαρίσματα. Η μόρφωση που της έδωσαν οι γονείς της, ήταν σπουδαία για την εποχή της. Αισθήματα ανώτερα διακατείχαν την ψυχή της. Μαζί με την πρόοδο της ηλικίας της παρουσιάζονταν και τα πλούσια χαρίσματά της. Δεν ήταν εξαίρεση να μοιράζει το φαγητό της που έπαιρνε στο σχολείο της με τα φτωχά σκλαβόπουλα, ή να γυρίζει στο σπίτι χωρίς πανωφόρι, διότι το είχε χαρίσει σε κάποιο πτωχό σκλαβόπουλο.
Τα χρόνια της φοιτήσεώς της στο σχολείο πέρασαν. Η ευγενής Αθηναία ανοίγει σπίτι. Όλοι τη ζήλευαν για τη νέα ζωή της. Όμως η οικογενειακή της ζωή ήταν γεμάτη από δοκιμασίες. Βάναυσος και σκληρός ο σύντροφός της την κάνει κάθε μέρα να ταλαιπωρείται αφάνταστα. Όμως ο Θεός δεν την άφησε να θλίβεται για πολύ. Τρία μόλις χρόνια κράτησε η συζυγική της ζωή. Ο σύζυγός της πεθαίνει και μένει μόνη, χήρα νεότατη σε ηλικία μόλις 19 ετών. Αυτό το θεωρεί κλήση Θεού για να εργασθεί με όλες της τις δυνάμεις, για να βοηθήσει ιδιαιτέρως τις Ελληνίδες να κρατήσουν την πίστη τους στον Χριστό και την αγάπη τους προς τη σκλαβωμένη Πατρίδα.
Καταστρώνει λοιπόν το σχέδιό της. Δεν προχωρεί όμως αμέσως στην εφαρμογή του. Πρέπει να περιθάλψει πρώτα τους γονείς της. Όταν όμως έπειτα από μερικά έτη εκείνοι φεύγουν από τη ζωή αυτή, η Φιλοθέη είναι πια ελεύθερη να προχωρήσει στο έργο της. Γίνεται μοναχή, διότι γνωρίζει ότι οι κατακτητές σέβονται την Εκκλησία και έτσι ευκολότερα θα εκπληρώσει την αποστολή της· Αποστολή πνευματικής ασκήσεως, αλλά και κοινωνικής ανορθώσεως. Από τη μεγάλη της περιουσία, που κληρονόμησε από τους γονείς της, το ένα μέρος το διαθέτει για φιλανθρωπία. Με το άλλο κτίζει γυναικεία μονή δίπλα στον Άγιο Ανδρέα, όπου βρίσκεται σήμερα η Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Η μονή της Φιλοθέης είναι συγκρότημα ολόκληρο, πού περιλαμβάνει οικήματα για τίς μοναχές, Σχολεία για τα Ελληνόπουλα, εργαστήρια, όπου νέες κοπέλες μαθαίνουν τέχνες, υφαντική, πλεκτική, ραπτική. Ένα πνεύμα αγάπης και πνευματικής ανωτερότητος επικρατούσε εκεί. Η ισχυρή προσωπικότητα της Φιλοθέης άφηνε παντού τη σφραγίδα της. Προσευχή και εργασία. Άσκηση και ιεραποστολή ήταν τα δυο μεγάλα κέντρα της ζωής της. Από παντού ακούγονται έπαινοι για την μεγάλη μορφή της. Τα έργα της τα ευλογεί ο ουρανός, που στέλνει καθημερινά και νέες ευλογίες. Βλέπει η έξοχη κοινωνική εργάτιδα γύρω της τόσο πόνο, τόση δυστυχία. Και τι κάνει; Επεκτείνει το συγκρότημα της αγάπης. Πλάι από τη σχολή και τα εργαστήρια χτίζει νοσοκομείο για τους αρρώστους· γηροκομείο για την περίθαλψη των γερόντων, πού βρίσκουν εκεί περιποίηση και θαλπωρή. Ορφανοτροφείο για τα ορφανά Ελληνόπουλα, που δεν έχουν που να ακουμπήσουν. Ακόμη χτίζει και ξενώνα, για να καταφεύγουν εκεί οι ξένοι, που είναι περαστικοί από την Αθήνα και δεν έχουν ένα μέρος να περάσουν την βραδιά τους. Αεικίνητη η πρωτεργάτιδα της αγάπης φροντίζει για όλα, επαρκεί σε όλα, εμπνέει το προσωπικό που χρησιμοποιείται στις τόσες εργασίες. Εμπνέει τις μαθήτριες, τα παιδιά, τους πάντες. Μας φαίνονται ακατόρθωτα αυτά. Και όμως είναι πραγματικότητα. Διακόσιες νέες κοπέλες εργάζονταν στα εργαστήρια της Φιλοθέης. Και έπαιρναν εκεί τα μεγάλα διδάγματα της αγάπης προς τον Χριστό και τη σκλαβωμένη πατρίδα.
Δεν σταμάτησε όμως έως εδώ. Επεκτείνει την ευεργετική δράση της. Έρχεται καιρός, που πείνα φοβερή μαστίζει τους Χριστιανούς της Αθήνας. Τι κάνει η Φιλοθέη; Ανοίγει τις αποθήκες της μονής και μοιράζει όλο το λάδι που είχε, στους πτωχούς και σ’ όσους στερούνταν. Και όταν κάποιος παρατήρησε, τι θα γίνουν οι μοναχές, απάντησε· θα φροντίσει και για μας ο Θεός. Είδε πώς οι ταξιδιώτες, που έρχονταν στην Αθήνα, είχαν ανάγκη να πιούν λίγο δροσερό νερό. Ανοίγει λοιπόν πηγάδι στο Ψυχικό, το γνωστό προάστειο των Αθηνών, που γι’ αυτό ονομάσθηκε έτσι, αφού η Φιλοθέη έκανε μ’ αυτό ψυχικό στους διαβάτες. Προχωρεί ακόμη. Το μοναστήρι έχει πάντα ανοιχτές τις πόρτες του και δέχεται όλους τους κατατρεγμένους. Βρίσκουν εκεί ασφάλεια, περίθαλψη, στοργική προστασία.
Αλήθεια! Πόσο θαυμαστά είναι τα έργα που εμπνέει ο Χριστός, που υπαγορεύει η αγάπη!
Τέτοια όμως έργα ήταν αδύνατον να μη κινήσουν την υποψία του κατακτητή. Και μαζί μ’ αυτήν και την οργή και την αγανάκτησή του. Αφού τα σχέδιά του για τον εξισλαμισμό των Χριστιανών έβρισκαν τόσο σοβαρό εμπόδιο, ήταν δυνατόν να μη καταβληθεί προσπάθεια να ματαιωθεί το σπουδαίο και αναμορφωτικό και εθνικό έργο της Φιλοθέης; Αλλά και η ιδία να μη γίνει ο στόχος των απειλών και των διωγμών από τους Τούρκους;
Πράγματι εκείνοι συστηματικά παρακολουθούσαν το έργο της. Έβλεπαν ότι το μοναστήρι της ήταν η μεγαλύτερη αντίδραση στις διαβρωτικές ενέργειές τους για το Έθνος μας. Και αποφασίζουν να κινηθούν δραστήρια. Την συλλαμβάνουν, λοιπόν, και την φυλακίζουν. Η είδηση προκαλεί συγκίνηση, αλλά και πόνο. Δάκρυα βρέχουν τα μάτια όλων εκείνων, που βρήκαν κοντά της ανακούφιση και σωτηρία. Θερμές αναπέμπονται προς τον Θεό οι προσευχές για την απελευθέρωσή της. Οι Τούρκοι, σκληροί και ανένδοτοι στην απόφασή τους, την ταλαιπωρούν πολύ, την εκβιάζουν και την πιέζουν να αρνηθεί την πίστη της· να προσχωρήσει στον Μωαμεθανισμό, να αφήσει το Ευαγγέλιο και να δεχθεί το Κοράνι. Εκείνη σταθερά αρνείται. Την απειλούν με βασανιστήρια, της επισείουν τον μαρτυρικό θάνατο. Αμετάπειστη η Φιλοθέη. Είναι έτοιμη για όλα. Αρκεί με το θάνατό της να δοξασθεί ο Χριστός. Σε αδιέξοδο οι εχθροί. Δεν μπορούν να καταλάβουν ποια είναι η πηγή μιας τέτοιας δυνάμεως, που παρουσιάζει μια αδύνατη γυναίκα.
Ξαφνικά μια είδηση, γλυκεία είδηση, κυκλοφορεί. Και ενθαρρύνει τίς ανήσυχες, τις πονεμένες ψυχές. Ποια είδηση; Η Φιλοθέη, η μητέρα των πτωχών και η προστάτιδα των εκατοντάδων Ελληνίδων, αφήνεται ελεύθερη. Σε λίγο θα είναι πάλι ανάμεσά τους. Τι συμβαίνει; Δεν είχε σημάνει για την Φιλοθέη η ώρα της τελευταίας της ομολογίας. Είχε ακόμη έργο να επιτέλεσει. Και γι’ αυτό ένα διάβημα των Δημογερόντων των Αθηνών στον Τούρκο διοικητή φέρνει το ευχάριστο αποτέλεσμα. Πρέπει η Φιλοθέη να συνεχίσει την πνευματική και κοινωνική δράση της. Νέοι τώρα αγώνες· νέες προσπάθειες· νέες εξορμήσεις αγάπης. Χτίζει νέο μοναστήρι στα Πατήσια, για να επαρκέσει στις πολλές ανάγκες των σκλάβων. Χτίζει και άλλο στο νησί Κέα. Και γίνονται κι αυτά κέντρα χριστιανικής αγάπης και μορφώσεως και ιεραποστολής. Είναι το δεύτερο μεγάλο στάδιο της ζωής της. Δεν σταματά όμως πάλι έως εδώ. Ακούραστη περιοδεύει συνεχώς, διδάσκει τις Ελληνίδες, προτρέπει, νουθετεί, εφιστά την προσοχή τους στους κινδύνους που διατρέχουν από τον κατακτητή, γίνεται το πρόσωπο γύρω από το όποιο στρέφεται η ευγνωμοσύνη όλων, μεγάλων και μικρών. Θαυμαστά τα αποτελέσματα της προσπάθειάς της αυτής. Ο παρθενώνας της συνεχώς οργανώνεται. Γίνεται το φρούριο του Ελληνισμού και της Χριστιανικής πίστεως.
Έτσι πέρασαν μερικά ακόμη χρόνια δράσεως γεμάτης από φως και αγάπη, από αυταπάρνηση και αυτοθυσία. Ο καιρός όμως να αναπαυθεί η υπέροχη κοινωνική και πνευματική εργάτιδα από τους κόπους και τις καθημερινές της θυσίες πλησιάζει. Οι κατακτητές παρακολουθούν με μεγαλύτερη τώρα ανησυχία το δημιουργικό έργο της μοναχής Φιλοθέης. Βλέπουν τα σχέδιά τους να ναυαγούν. Βλέπουν ότι, η προσπάθειά τους να επιβάλουν την θρησκεία τους, προσκρούει στα μεγάλα εμπόδια, που τους παρεμβάλλει. Και αποφασίζουν τώρα να δράσουν περισσότερο αποτελεσματικά. Χωρίς να εκδηλώσουν τις προθέσεις τους, τη νύχτα τής 2ας προς την 3η Οκτωβρίου του έτους 1588 πλήθος οπλισμένων Τούρκων περικυκλώνει το μετόχι τής Φιλοθέης στα Πατήσια. Στο Ναό γίνεται παννυχίδα από τις μοναχές προς τιμήν του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου. Ύμνοι και δοξολογίες ακούγονται μέσα στο βαθύ σκοτάδι. Η Φιλοθέη στη θέση της.
Ξαφνικά στο ναό εισβάλλουν ένοπλοι Τούρκοι εξαγριωμένοι. Στόχος τους η Φιλοθέη. Τη συλλαμβάνουν, τη βασανίζουν με κάθε τρόπο· τη δέρνουν ανελέητα· την αφήνουν αναίσθητη, λιπόθυμη, σχεδόν μισοπεθαμένη. Οι μοναχές κλαίνε, οδύρονται, ενώ παρακολουθούν το μαρτύριό της. Όταν οι βασανιστές της αναχώρησαν, την περισυνέλεξαν και με κάθε τρόπο προσπάθησαν να την ανακουφίσουν, την κάνουν να συνέλθει, να μαλακώσουν τους πόνους της. Και το κατώρθωσαν. Η ετοιμοθάνατη συνήλθε. Η ζωή της όμως έπειτα από το μαρτύριο δεν παρατάθηκε για πολύ. Πέντε περίπου μήνες μετά από τα βασανιστήριά της, και συγκεκριμένα στις 19 Φεβρουαρίου του 1589, παρέδωσε το πνεύμα της στον Θεό η οσιομάρτυς Φιλοθέη. Την έκλαψαν οι μοναχές. Την έκλαψαν τα πτωχά και το ορφανά. Την έκλαψαν οι Ελληνίδες, που τόσο προστάτευσε. Η ψυχή της ανήλθε στον ουρανό, για να πάρει το αμάραντο στεφάνι. Αργότερα έγινε η ανακομιδή των λειψάνων της τα οποία σήμερα βρίσκονται αποθησαυρισμένα στον ιερό Ναό της Μητροπόλεως των Αθηνών. Μετά από 10 περίπου χρόνια, το 1600, ανακηρύχθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Οσιομάρτυς και η μνήμη της τελείται κάθε χρόνο την ημέρα τού θανάτου της. Εορτάζεται για να υπενθυμίζει στις γενιές των Χριστιανών, ότι πράγματι «μεγάλα τα της πίστεως κατορθώματα», ότι όταν οι πιστοί του εμπνέονται από Εκείνον, αναδεικνύονται πράγματι άξιοι του μεγάλου τους ονόματος.
Από το βιβλίο «Από τη Ζωή των Αγίων» του Αρχιμ. Γεωργίου Δημοπούλου
